Gitmiş Gibi Oldum: Yıldız Hareketlerinin Kaydedilmesi

Bu yazımızda gezilerimize lezzet katabilecek bir konuyu ele almak istiyorum: yıldız hareketlerinin fotografik olarak kaydedilmesi. Bunu nasıl yapabileceğimizi anektodal bir şekilde tarif etmek yerine, bir yemek tarifi şeklinde adım adım incelemek sanıyorum ki daha faydalı olacaktır. Bildiğiniz gibi günümüzde klasik fotoğraf makinalarındaki fotoğraf filmi yerine “digital single-lens reflex” (dijital SLR veya DSLR) fotoğraf makinaları, tek-lens refleks fotoğraf makinalarının optik ve mekanik özellikleriyle dijital görüntüleme sensörleri kullanmaktadır.
DSLR sensör teknolojisinde bombastik gelişmeler olmamasına karşın, donanım olarak giderek kullanıcının işini kolaylaştıran fotoğraf makinalarının piyasaya sürüldüğünü söyleyebiliriz. Fotoğrafçılıkta DSLR fotoğraf makinaları klasik fotoğraf makinalarının yerini aldığı için ve bendeniz kısa pantolonlu amatör ve az teorik bilgili fotoğrafçı olarak dijital fotoğraf makinası kullandığımdan, konuyu bu eksende değerlendireceğim. Şimdiden eksiklik ve kusurlarım için özür dilerim. Amacım sadece bir güzelliği paylaşmaya çalışmak. Ayrıca bir Canon kullanıcısı olduğumdan, aşağıda belirttiklerim başka markalar için farklı şekillerde ifade ediliyor olabilir.

A. Nasıl bir ekipmana sahip olmamız lazım?

1. Dijital fotoğraf makinası: Çözünürlüğü olabildiğince yüksek bir fotoğraf makinası kullanmak görüntü kalitesini arttıracaktır. Peki ne kadar çözünürlük? Şöyle diyebiliriz... üst segment DSLR için 20 MP üstü bir seçenek daha iyi sonuçlar sağlayacaktır. Tabi 50 MP lik yeni Canon 5D’yi kullanırsanız tadından yenmez, o başka. Fotoğraf makinasında iso ayarları 3000-4000 civarına ayarlanabiliyor olması önemli. Gece fotoğraf çektiğimizde görüntüde grenlerin oluşmasını istemediğimiz için “yüksek iso performansı” (high iso performance) olan fotoğraf makinalarını tercih etmeliyiz. Yani 3000-4000 gibi yüksek iso değerlerinde fotoğraf çektiğimizde görüntüde kirlenme (noise) olmaması önemli.

2. Objektif (lens): Bu tip fotoğrafçılıkta geniş açılı veya ultra geniş açılı objektifler (örneğin 10-22 mm) daha fantastik görüntüler elde etmemize yardımcı olur. Bu durum, aynı zamanda alan derinliğini de arttığı için yakındaki ve uzaktaki objeler arasındaki netlik farkı nispeten azalır. Objektif kalitesi çok önemlidir. Kaliteli objektiflerle çekilmiş fotoğraflardaki çözünürlüğün daha yüksek olduğu ve özellikle ultra geniş açılı objektifler söz konusu olduğunda distorsiyon oranının daha az olduğu testler ile gösterilmiştir.

3. Tripod: Genel olarak tripodsuz fotoğraf çekmek görüntüde netlik kaybına yol açar. Yıldız hareketlerini kaydederken fotoğraf makinasının hiç kıpırdamaması ve hatta “titrememesi” gerekmektedir. Çok uzaktaki objelerin hareketini kaydettiğimizden, minimal hareket fotoğrafın netliğini bozacaktır. Ayrıca, bu tip görüntüler ortalama 1-1.5 saat civarında çekilmiş birçok fotoğrafın birleştirilmesiyle oluşturulduğundan, yıldız hareketindeki kurvatürlerin düzensiz olmasına yol açar. Dolayısıyla, oldukça stabil bir tripod şarttır. Fotoğraf çekerken, gerekirse tripodun kramponları (varsa) zemine saplanmalı, rüzgar olduğunda tripodun altındaki çengele ağırlık asılmalıdır.

4. İntervalometre: İsteğe göre ayarlanmış zaman dilimlerinde peşpeşe deklanşöre basmadan fotoğraf çekmeyi sağlayan cihazdır. Bu cihaz farklı fotoğraf makinaları için farklı soketlerle (farklı soket tipleri olduğundan) üretilmiştir. Pil ile çalışır. Yeni nesil bazı fotoğraf makinalarının içinde entegre edilmiş intervalometreler olduğundan, bazen ayrıca bu cihaza ihtiyaç duyulmaz.

B. Fotoğraf makinamızdaki ayarlarımız nasıl olmalı?

1. 500 kuralını uygulayın (http://www.eveningphotography.com/night-photography-500-rule/). Bu kural kullanacağınız alan derinliğinde güvenilir maksimum çekme süresini (shutter speed) size sunacaktır. Örneğin:

Kullanacağımız alan derinliği objektifte 14 mm ise, 500/14=35.71, yani kabaca 35 saniyedir. Kural böyle söylemekle birlikte genel bir gözlemi sizlerle paylaşabilirim... Takip ettiğim birçok profesyonel fotoğrafçı yıldız hareketlerini çekerken 30 saniyeden fazla ekspoz süresini tercih etmez (diğer kamera ayarları olarak ise sıklıkla iso 200 f/8.0 kullanırlar). Genellikle 25-30 saniyede bir fotoğraf çekilmesi olası gren oluşumunu (noise) engellemeye yetecektir, sensörünüz de ısınmayacaktır. Eğer sadece tek karelik bir fotoğraf tercih ediyorsanız, 30 saniyeyi geçmemeniz daha önem arzedecektir, çünkü dünya döndüğü için (tabi sadece dönmüyor) nokta halinde görünen yıldız kısa bir çizgi (trail) oluşturmaya başlar. Söylediklerimi tek kare için inceleyecek olursak: Aşağıdaki fotoğraf exif değeri olarak 24 mm odak uzunluğunda iso 3200 f/4.0’da 30 saniyede çekildiği için yıldızlar nokta halindeki görüntülerini korumuş olarak görülmektedirler (Şekil 1).

Şekil 1. Ne kadar çok yıldız görünüyor değil mi? Dikkat ederseniz andromeda galaksisinin eliptik formu bile çok hafifçe görünüyor (görüntünün orta üst hafif sağında). Bunun sebebi hemen aşağıda....

2. iso değerini en az 3000-4000 (bazen ortamdaki ışık seviyesine göre daha fazla), odak derinliğini ise f/4-5 arasına ayarlarsanız, “daha çok yıldız” kaydetmeniz mümkün olacaktır. Yani diyorum ki objektifin göz bebeğini olabildiğince aç ve sensörüne güveniyorsan iso değerini olabildiğince arttır. Şimdi diyebilirsiniz ki profesyoneller yüksek iso kullanmıyorlar, neden böyle diyorsun? Hasselblad gibi çok maliyetli kameralara sahip şanslı kişileri bir kenara koyacak olursak, profesyonel fotoğrafçılar sıklıkla Canon 5D Mark II veya III kullanırlar ki multifonksiyonel bir cihaz olmasına karşın yüksek iso performansı hakkında çok da tatmin olmadıklarını biliyorum. Yine de bir başka bilenle konuyu tartışmakta fayda görebilirsiniz. Dönelim konumuza... yüksek iso, düşük f değeri demiştim. Bir örnekle açıklayacak olursak: aşağıdaki ilk görüntü 24 mm odak uzunluğunda iso:200 f/8.0 ayarlarıyla çekilmiş bir seri fotoğrafla elde edilmiştir (Şekil 2). İkincisi ise aynı yerde ve ilk çekimden hemen sonra yine 24 mm odak uzunluğunda iso 10.000 f/5.0 da çekilmiş bir seri fotoğraf sonucunda elde edilmiş bir görüntü (Şekil 3). Yine de tercih size ait diyorum. Şimdi sorabilirsiniz ki iso 10.000 nasıl güvenle kullanılabiliyor? Kameranızda yüksek iso performansı varsa olabilir. Bu fotoğraflar Canon 6D ve 24-105 mm objektif ile peşpeşe çekildiler.

Şekil 2. 24 mm odak uzunluğunda iso:200 f/8.0 ayarlarıyla çekilmiş bir seri fotoğrafla elde edilmiş görüntü. Kayaların üzerindeki düzensiz beyaz çizgiler oradan geçen olta balıkçılarının başlarındaki fenerlerin oluşturduğu çizgilerdir.

Şekil 3. Aynı mekanda 24 mm odak uzunluğunda iso 10.000 f/5.0 da çekilmiş bir seri fotoğraf sonucunda elde edilmiş bir görüntü.

3. Kullanacağınız shutter speed miktarına göre fotoğraf makinasını manuel veya bulb moduna getirin. Sıklıkla DSLRlarda manuel mod 30 saniyeye kadar olduğundan bulb modu gerekmeyebilir.

4. Odaklamayı Manuel focus (MF) ayarına getirin ve geniş açılı objektifinizi en yüksek alan derinliğine getirip sonsuza odaklayın. Fotoğraf makinasının çok yakınlarında bir obje (büyük taş kütlesi, heykel, ağaç vs) olmamasına özen gösterin, çünkü bunlar o kadar net çıkmayacaktır.

5. Fotoğraf makinasındaki aynayı kitleyin (mirror lock). Böylelikle aynanın titreşmesinden kaynaklanabilecek netlik bozulması olmayacaktır.

6. LENR (long exposure noise reduction) işlevini seçmeyin. Bu özellikle birçok gece fotoğrafçısını çileden çıkaran bir fonksiyon, çünkü iki çekim arasında makinanın görüntüyü işleyebilmesi için önceki çekim süresi kadar beklemeniz gerekiyor. Bu ne demek? Yani diyelim ki 30 sn bir yıldız hareketi çektiniz. LENR devrede ise 30 sn hiçbirşey yapmadan öylece görüntünün işlenmesi için bekleyeceksiniz (tabi diş bilemeye başlayacaksınız) ve sonra bir daha fotoğraf, sonra bir daha bekleme... Bu kesik kesik görüntülerin olmasına yol açacaktır (Şekil 4).

7. Önce birkaç fotoğraf çekin. Özellikle f değerinde veya iso’da değişiklikler yapmak durumunda kalabilirsiniz. Ortamda uzaktan gelen bir sokak veya şehir ışığı, ay ve ayın bulunduğu faz gökyüzündeki aydınlanmayı mutlaka değiştirecektir. Birkaç fotoğraf çekip bunları hemen büyük bir ekrana yükleyip fotoğrafı inceleyin. Tamam dedikten sonra devam etmeniz gerekiyor. Bazı bölgeler çok karanlık çıkabilir ve ışık boyaması gerekebilir. Bir başka yazıda bu konudaki tecrübelerimi de sizlerle paylaşmaya çalışırım.

Şekil 4. LENR etkisi sonucu kesik kesik yıldız hareketleri görünüyor. Bu fotoğrafta biraz önceki konuyla ilişkili bir başka bilgi de mevcut. Öncelikle Canon EOS 450D ile çekildiğinden (benim ilk kameram) 10 MP civarındaki çözünürlüğün etkilerini hissedebiliyorsunuz. Ama daha önemlisi f/4.5 olmasına karşın iso 100 olduğu için gökyüzünde sanki hiç yıldız yokmuş gibi görünüyor.

6. Yapmış olduğunuz ayarlar sonucu istediğiniz fotoğrafı yakalamışsanız, gerekli shutter speedi intervalometreye yükleyin ve çekimler arasında en fazla 2 sn kadar boşluk bırakın. Eğer Şekil 3’teki gibi belirgin ve uzun baş döndüren vorteks tipi kurvatürler elde etmek istiyorsanız en az 1 saat boyunca fotoğraf çekmeniz gerekecektir. Kimi kompozisyonda daha kısa sürelerin de estetik göründüğü kanatindeyim. Bence en az 18-20 dakika çekilmeli (Şekil 5). Fotoğraf makinasının içinde intervalometre varsa bu şekilde ayarlayabilirsiniz. Fotoğraf makinasına entegre intervalometre yok ve eksternal intervalometreniz de yoksa üzülmeyin! Ortalama 8-10 liralık kızılötesi bir uzaktan kumanda ile (tabi arada hiç kaçırmadan) peşpeşe fotoğraf çekerek aynı sonuca ulaşabilirsiniz.

C. Fotoğrafları çektim. Bundan sonra ne yapmalıyım? Nasıl birleştireceğim?

Post-processing dijital fotoğrafçılığın tabiatında var ve olması da gerek. Bir sensörün insan retinasının hassasiyetini henüz yakalayamadığı bir teknolojiye sahipsek, post-processingin bir ihtiyaç olduğunu kabul etmemiz gerekiyor.

Şekil 5. 18 dakika boyunca peşpeşe çekilmiş fotoğrafların (exif değerleri: 24 mm odak uzunluğu, iso 3200, f/4.5, 30 saniye) birleştirilmesiyle elde edilmiş görüntü. Bu fotoğraflar çekilirken ay aydınlığı vardı.

Fotoğrafları ne yapmalı?

Öncelikle fotoğraflardaki ekspoz seviyesi, kontrast, renk doygunluğu, çözünürlük, açısal problemler gibi çeşitli faktörler ele alınarak bir yazılımda (Lightroom veya Photoshop gibi) gerekli düzeltmeler yapılır.

Bu konuya girmiyorum, çünkü konumuzun esasını oluşturmuyor.

Fotoğrafları nasıl birleştireceğim?

1. Birleştireceğin fotoğrafları ayrı bir dosyada topla.

2. Photoshopta File => scripts => load files into stack diyoruz (Şekil 6).

3. Load layer penceresi açılınca browse=>ilgili dosyadaki fotoğrafları seç ve tamam de=>load layer penceresinde göründükten sonra hepsini shift kullanarak seç=> “ok” de (Şekil 7).

4. Seçilen fotoğrafların miktarına ve dosya boyutlarına göre ortalama 3-5 dakika içinde (Bazen biraz daha uzun olabiliyor), sağ taraftaki tabakalar (layers) kısmında tüm fotoğraflar yükleniyor (Şekil 8).

5. Tüm tabakaları seç (ilk layera tıkla son layera gelip shift ile tıkla).

6. Emniyet kemerini bağla, şimdi uçuyoruz dostum! Blending options’u normalden “lighten”a getir (Şekil 9). Yıldız hareketlerini gösteren noktalar birleşecek ve çizgiler oluşacak. Voila! Bundan sonrası ise zevke kalmış durum... İster böyle kaydedip kullan istersen,

7. İlk veya son tabakadan başlayarak opasite değerini %25-30’dan giderek kademeli olarak arttır. Çok fotoğraf olacağı için her yeni tabakada %2 veya %3 lük artışlar yap. Sonlara geldiğinde zaten birçok tabakayı %100 opasitede bırakacaksın. Böylelikle kayan yıldız (comet effect) etkisi elde etmiş olacaksın (Şekil 10). İşte bu kadar kolay... Hadi ne duruyorsun, sen de yap bu heyecanı yaşa!